‘Atatürk’ soyadı Gazi Mustafa Kemal’e bir onur nişanı olarak mı verilmiştir, yoksa bu soyadı Mustafa Kemal’in -bazı kesimlerin iddia ettiği gibi kibir ile- kendi kendine verdi(rdi)ği bir ünvan mıdır?
Önce yanıt…
Sonra hikâyesi…
Belgelere dayalı yanıt şu:
‘Atatürk’ soyadı, milletinden ve milleti temsilen de Meclis’ten Gazi Mustafa Kemal’e ebedi bir onur nişanı olarak verilmiştir.
Ve Gazi Paşa, milletinin bu armağanını ‘Şeref duyarım’ diyerek ve ‘Türklük benim en derin güven kaynağım, en engin övünç dayanağımdır’ vurgusunu yineleyerek kabul etmiştir.
Böylelikle binlerce yıllık Türk tarihinde adında-soyadında ‘Türk’ sözcüğü geçen ilk devlet büyüğümüz olmuştur.
Fakat haksızlık olmasın; benim bildiğim -sonradan- bir de 6. Cumhurbaşkanımız Sayın Fahri Korutürk (1903-1987) var.
***
Şimdi de ‘Atatürk’ soyadının hikâyesine bakalım:
Mustafa Kemal’e soyadı arayışı, 1934 yılında 2525 sayılı Soyadı Kanunu’nun kabulüyle başladı.
Aynı yıl halk için kimi gerekçeli kimi gerekçesiz türlü soyadları oluşturulmaya başlanmıştı ama öyle bir insana hangi soyadı verilmeliydi?
Bu hakikaten önemli ve yanıtlanması güç bir soruydu.
Beraberinde derin bir tarih-kültür-mitoloji taraması gerekiyordu; Türkiye Büyük Millet Meclisi konuya el koydu.
Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya Atatürk soyadı verilmeden önce Prof. Naim Hazim Onat başkanlığındaki heyet tarafından Meclis’e önerilen 13 farklı soyadı oldu ve fakat onlardan biri üzerinde değil de sonradan dile getirilen 14. seçenek üzerinde karar kılındı:
1. Mustafa Kemal ETEL
Anlamı: Etil ya da Etel, Attila’nın adının orijinal söylenişidir. Büyük nehir, ırmak manasına gelir.
2. Mustafa Kemal ETELALP
Anlamı: (Altay dilinde) büyük kahraman.
3. Mustafa Kemal KORKUT
Anlamı. Korkusuz, yavuz, heybetli. Ayrıca Türk tarihinin efsane karakteri Dede Korkut’a da gönderme içerir.
4. Mustafa Kemal ARIZ
Anlamı: Türk kahramanlarından Alp Arız’dan esinlenerek önerilmiş bir sıfat.
5. Mustafa Kemal ULAŞ
Anlamı: Bir Türk kahramanı Ulaş oğlu Salur Kazan’ın adıdır.
6. Mustafa Kemal YAZIR
Anlamı: Türk kahramanı Yağlıkçı oğlu Yazır’ın adıdır.
7. Mustafa Kemal EMEN
Anlamı: Türk kahramanı Ucen oğlu Emen Beg’in adıdır.
8. Mustafa Kemal ÇOĞAŞ
Anlamı: Güneş, ışık.
9. Mustafa Kemal SALIR
Anlamı: Türk kahramanlarından birinin adıdır.
Anlamı: Sağlam, kavi.
11. Mustafa Kemal ERGİN
Anlamı: İrfan sahibi, mütekamil.
12. Mustafa Kemal TOKUŞ
Anlamı: Bir Türk kahramanın adı Ertokuş Cengaver’dir.
13. Mustafa Kemal BEŞE
Anlamı: Mümtaz, seçkin kimse.
14. Mustafa Kemal ATATÜRK
Anlamı: Türk milletinin atası, önderi, kahramanı ve bilgesi.
Ne dersiniz?
Sizce de çok isabetli bir seçim olmamış mı?
***
Bu hikâyenin kahramanı Naim Hazim’dir…
Naim Hazim (Prof.Dr. Naim Hazim Onat), 2’nci ve 8’inci dönem Konya Milletvekili olarak Meclis’te yer aldı; aynı yıllarda Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde Profesör ünvanı ile Arapça-Farsça dersleri verdi; Türk Dil Kurumu daimi üyesi oldu ve Atatürk'ün dil söyleşilerinde defalarca bulundu. O, çağının en önemli aydınlarından biriydi.
1953 yılında Ankara’da, 64 yaşında vefat etti.
***
Biliyorsunuz, tarihimizde bir 'Atabey' sözü, ünvanı vardı. ‘Bey'in, Emir'in, Şehzade'nin, hatta Hükümdar'ın ilimde, idarede, askerlikte mürebbisi, müşaviri, hocası’ anlamına gelir.
Atabey, tarihimizde kullanılmış, literatüre geçmiş resmi bir ünvandır...
Bu ünvanı taşıyan bir çok Türk büyüğü vardır. Nitekim Mustafa Kemal’e bir soyadı bulmaya çalışanlar da Türk'e her alanda atalık etmiş, Türklüğü kurtarmış, istiklaline kavuşturmuş olan büyük Gazi'mize Atatürk demeyi önermişler.
Bu soyadının Atabey ile kıyaslandığında hem fonetik (sesbilim) hem de semantik (anlambilim) açısından Anadolu Türkçesine daha uygun olduğu fikri ağır basmış.
Nitekim Mustafa Kemal, Naim Hazim hocanın açıklamasını daha yerinde bulmuş, hatta üstada teşekkür etmiş, böylece 'Atatürk' soyadı üzerinde görüş birliği sağlanmıştır.
Diğer yandan; bazı tarihçiler, ‘Atatürk’ soyadını birçok kaynakta geçtiği gibi Konya Milletvekilli Naim Nazım Onat'ın bulduğu bilgisinin gerçeği yansıtmadığını belirtirler. Onlara göre ise Türk Dili Tetkik Cemiyeti (TDTC) Başkanı Safvet Arıkan'ın 26 Eylül 1934 tarihinde 2. Dil Bayramı açış konuşmasında, "Ulu Önderimiz, Ata Türk, Mustafa Kemal" hitabının Atatürk soyadına esin kaynağı olmuştur.
Bunu da önemli bir dipnot olarak vurgulamış olalım.
***
Bu kısa etimoloji notunu Prof. Naim Hazim Onat'ın torunu Günel Başer’in anılarından alıntıladım.
Bu vesileyle hem Türk sözcüğünü adında barındıran ve bundan gurur duyduğunu her fırsatta dile getiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü hem de ona ilk kez bu ünvanla seslenen Safvet Arıkan ile bu muhteşem soyadını ‘resmen’ ve milletimizi temsilen Mustafa Kemal’e armağan eden heyeti ve o heyetin başındaki Prof. Naim Hazim Onat'ı rahmetle anıyorum.
***
Bitirirken:
Yarın 30 Ağustos, yarın bizim Zafer Bayramı’mız…
Anlamını, önemini, değerini bilenlere selam olsun.
Kutlu olsun!
Bu muhteşem zaferi canları pahasına bize armağan edenlerin ruhları şâd, mekânları cennet olsun…
Önce yanıt…
Sonra hikâyesi…
Belgelere dayalı yanıt şu:
‘Atatürk’ soyadı, milletinden ve milleti temsilen de Meclis’ten Gazi Mustafa Kemal’e ebedi bir onur nişanı olarak verilmiştir.
Ve Gazi Paşa, milletinin bu armağanını ‘Şeref duyarım’ diyerek ve ‘Türklük benim en derin güven kaynağım, en engin övünç dayanağımdır’ vurgusunu yineleyerek kabul etmiştir.
Böylelikle binlerce yıllık Türk tarihinde adında-soyadında ‘Türk’ sözcüğü geçen ilk devlet büyüğümüz olmuştur.
Fakat haksızlık olmasın; benim bildiğim -sonradan- bir de 6. Cumhurbaşkanımız Sayın Fahri Korutürk (1903-1987) var.
***
Şimdi de ‘Atatürk’ soyadının hikâyesine bakalım:
Mustafa Kemal’e soyadı arayışı, 1934 yılında 2525 sayılı Soyadı Kanunu’nun kabulüyle başladı.
Aynı yıl halk için kimi gerekçeli kimi gerekçesiz türlü soyadları oluşturulmaya başlanmıştı ama öyle bir insana hangi soyadı verilmeliydi?
Bu hakikaten önemli ve yanıtlanması güç bir soruydu.
Beraberinde derin bir tarih-kültür-mitoloji taraması gerekiyordu; Türkiye Büyük Millet Meclisi konuya el koydu.
Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Paşa’ya Atatürk soyadı verilmeden önce Prof. Naim Hazim Onat başkanlığındaki heyet tarafından Meclis’e önerilen 13 farklı soyadı oldu ve fakat onlardan biri üzerinde değil de sonradan dile getirilen 14. seçenek üzerinde karar kılındı:
1. Mustafa Kemal ETEL
Anlamı: Etil ya da Etel, Attila’nın adının orijinal söylenişidir. Büyük nehir, ırmak manasına gelir.
2. Mustafa Kemal ETELALP
Anlamı: (Altay dilinde) büyük kahraman.
3. Mustafa Kemal KORKUT
Anlamı. Korkusuz, yavuz, heybetli. Ayrıca Türk tarihinin efsane karakteri Dede Korkut’a da gönderme içerir.
4. Mustafa Kemal ARIZ
Anlamı: Türk kahramanlarından Alp Arız’dan esinlenerek önerilmiş bir sıfat.
5. Mustafa Kemal ULAŞ
Anlamı: Bir Türk kahramanı Ulaş oğlu Salur Kazan’ın adıdır.
6. Mustafa Kemal YAZIR
Anlamı: Türk kahramanı Yağlıkçı oğlu Yazır’ın adıdır.
7. Mustafa Kemal EMEN
Anlamı: Türk kahramanı Ucen oğlu Emen Beg’in adıdır.
8. Mustafa Kemal ÇOĞAŞ
Anlamı: Güneş, ışık.
9. Mustafa Kemal SALIR
Anlamı: Türk kahramanlarından birinin adıdır.
Anlamı: Sağlam, kavi.
11. Mustafa Kemal ERGİN
Anlamı: İrfan sahibi, mütekamil.
12. Mustafa Kemal TOKUŞ
Anlamı: Bir Türk kahramanın adı Ertokuş Cengaver’dir.
13. Mustafa Kemal BEŞE
Anlamı: Mümtaz, seçkin kimse.
14. Mustafa Kemal ATATÜRK
Anlamı: Türk milletinin atası, önderi, kahramanı ve bilgesi.
Ne dersiniz?
Sizce de çok isabetli bir seçim olmamış mı?
***
Bu hikâyenin kahramanı Naim Hazim’dir…
Naim Hazim (Prof.Dr. Naim Hazim Onat), 2’nci ve 8’inci dönem Konya Milletvekili olarak Meclis’te yer aldı; aynı yıllarda Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesinde Profesör ünvanı ile Arapça-Farsça dersleri verdi; Türk Dil Kurumu daimi üyesi oldu ve Atatürk'ün dil söyleşilerinde defalarca bulundu. O, çağının en önemli aydınlarından biriydi.
1953 yılında Ankara’da, 64 yaşında vefat etti.
***
Biliyorsunuz, tarihimizde bir 'Atabey' sözü, ünvanı vardı. ‘Bey'in, Emir'in, Şehzade'nin, hatta Hükümdar'ın ilimde, idarede, askerlikte mürebbisi, müşaviri, hocası’ anlamına gelir.
Atabey, tarihimizde kullanılmış, literatüre geçmiş resmi bir ünvandır...
Bu ünvanı taşıyan bir çok Türk büyüğü vardır. Nitekim Mustafa Kemal’e bir soyadı bulmaya çalışanlar da Türk'e her alanda atalık etmiş, Türklüğü kurtarmış, istiklaline kavuşturmuş olan büyük Gazi'mize Atatürk demeyi önermişler.
Bu soyadının Atabey ile kıyaslandığında hem fonetik (sesbilim) hem de semantik (anlambilim) açısından Anadolu Türkçesine daha uygun olduğu fikri ağır basmış.
Nitekim Mustafa Kemal, Naim Hazim hocanın açıklamasını daha yerinde bulmuş, hatta üstada teşekkür etmiş, böylece 'Atatürk' soyadı üzerinde görüş birliği sağlanmıştır.
Diğer yandan; bazı tarihçiler, ‘Atatürk’ soyadını birçok kaynakta geçtiği gibi Konya Milletvekilli Naim Nazım Onat'ın bulduğu bilgisinin gerçeği yansıtmadığını belirtirler. Onlara göre ise Türk Dili Tetkik Cemiyeti (TDTC) Başkanı Safvet Arıkan'ın 26 Eylül 1934 tarihinde 2. Dil Bayramı açış konuşmasında, "Ulu Önderimiz, Ata Türk, Mustafa Kemal" hitabının Atatürk soyadına esin kaynağı olmuştur.
Bunu da önemli bir dipnot olarak vurgulamış olalım.
***
Bu kısa etimoloji notunu Prof. Naim Hazim Onat'ın torunu Günel Başer’in anılarından alıntıladım.
Bu vesileyle hem Türk sözcüğünü adında barındıran ve bundan gurur duyduğunu her fırsatta dile getiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ü hem de ona ilk kez bu ünvanla seslenen Safvet Arıkan ile bu muhteşem soyadını ‘resmen’ ve milletimizi temsilen Mustafa Kemal’e armağan eden heyeti ve o heyetin başındaki Prof. Naim Hazim Onat'ı rahmetle anıyorum.
***
Bitirirken:
Yarın 30 Ağustos, yarın bizim Zafer Bayramı’mız…
Anlamını, önemini, değerini bilenlere selam olsun.
Kutlu olsun!
Bu muhteşem zaferi canları pahasına bize armağan edenlerin ruhları şâd, mekânları cennet olsun…
