Anadolu’nun kadim şehirlerinden Erzurum, evlilik gelenekleriyle kültürel mirasını yaşatmaya devam ediyor. Geçmişten günümüze uzanan bu gelenekler, yalnızca çiftlerin değil, aynı zamanda ailelerin de birlikteliğini pekiştiriyor. Erzurum’un evlilik süreçlerinde görülen örf ve adetler hem coğrafyanın hem de tarihsel dokunun etkilerini yansıtıyor. Dr. Lütfi Sezen, evlilik geleneğinin tarihsel süreçteki önemine dikkati çekerek, “Evlilik, yalnızca iki bireyin değil, iki ailenin kültürel hafızalarının birleştiği bir süreçtir” dedi.
Gelinlik kız arama
Erzurum’da evlilik sürecinin, uzun ve titizlikle işlenen bir yolculuk olarak görüldüğünü ifade eden Dr. Lütfi Sezen, “İlk adım, erkek ailesinin gelin adayı aramasıyla başlıyor. Bu süreçte aile büyükleri devreye giriyor ve genellikle komşuların ya da akrabaların tavsiyeleri doğrultusunda adaylar değerlendiriliyor. Aileler uygun bir aday bulduktan sonra, kız isteme geleneği devreye giriyor” dedi.
Kız isteme
Kız istemenin, Erzurum kültüründe özel bir yere sahip olduğunu dile getiren Sezen, “Aile büyüklerinin öncülüğünde yapılan bu olay, ciddi bir atmosferde gerçekleşiyor. Erkek tarafı, büyük bir nezaketle kızı ailesinden isterken, bu sırada ‘Allah’ın emri, Peygamber’in kavli’ ifadesiyle niyetlerini belirtir. Kız isteme sırasında gelin adayı tarafından hazırlanan kahve ikramı da bu geleneğin olmazsa olmazıdır. Özellikle damat adayına tuzlu kahve ikram edilmesi, neşeli bir gelenek olarak günümüzde de sürdürülüyor. Kız verilirse söz kesiliyor, nişan töreni günü için aileler sözleşiyor” diye konuştu.
Nişan töreni
Söz kesildikten sonra sıranın nişan törenine geldiğini vurgulayan Sezen, “Nişan, çiftlerin birlikteliğinin aileler nezdinde resmileştiği bir adım olarak büyük önem taşıyor. Erzurum’da nişan törenleri genellikle görkemli kutlamalar eşliğinde yapılır. Gelin tarafı damadın ailesinden nişana katılanlara dağıtmak için bir miktar çerez talep eder. Nişan sırasında yapılan şerbete ise erkek aile tarafından bir miktar para konur. Takı merasimleri sırasında altınlar ve çeşitli hediyeler, çiftlerin gelecekteki hayatlarına destek olmak amacıyla sunulur. Bu süreçte, ailelerin birbirlerine duydukları sevgi ve saygıyı ifade eden jestler dikkat çeker” ifadelerini kullandı.
Çeyiz
Evlilik hazırlıklarının yalnızca çiftler için değil, aileler için de yoğun bir süreç olduğunun altını çizen Dr. Sezen, “Gelin tarafından hazırlanan çeyiz, ‘çeyiz serme’ adı verilen bir etkinlikle sergilenir. Bu gelenek, kadınlar arasında bir sosyal etkinlik haline gelmiştir. Çeyizde yer alan işlemeli örtüler, yastıklar ve diğer el emeği ürünler, gelinin maharetini ve ailesinin ona verdiği önemi yansıtır” dedi.
Kına Gecesi
Kına gecesi, Erzurum’da düğün öncesindeki en anlamlı ve duygusal adetlerden biri olduğunu söyleyen Sezen, “Gelin ağlatma olarak da bilinen bu gece, hem bir veda hem de bir kutlama niteliği taşır. Gelinin ailesi ve arkadaşlarının katıldığı kına gecesi, türkülerin ve ağıtların eşliğinde gerçekleşir. Bu tören sırasında gelinin ellerine kına yakılırken, gelin elini açmaz ve kayınvalidesinden altın bekler, altını aldıktan sonra elini kına yakılması için açar.‘Yüksek Yüksek Tepelere’ gibi geleneksel türküler eşliğinde duygusal anlar yaşanır. Aynı zamanda gelinin arkadaşlarının halay çekmesi ve şenlik havasında eğlenmesi, bu adetin neşeli yönünü ortaya koyar” şeklinde konuştu.
Kısır gecesi
Kısır gecesinin, Erzurum evlilik geleneklerinde erkeklerin bir araya geldiği, dostluk ve dayanışmanın pekiştirildiği özel bir etkinlik olduğunu anlatan Sezen, “Damat ve arkadaşlarının katıldığı bu gece, samimi bir ortamda gerçekleşir. Çay eşliğinde yapılan sohbetler, yöresel atıştırmalıklarla zenginleşir. Erkeklerin kendi aralarında düzenlediği bu buluşma, yalnızca bir eğlence değil, aynı zamanda damadın arkadaş çevresiyle bağlarını güçlendirdiği bir gelenek olarak öne çıkar” ifadelerini kullandı.
Gelin çıkarma
Gelin çıkarma günü erkek tarafının evinin önünde toplanıldığını ifade eden Sezen, “Erkek tarafı davul zurna eşliğinde damat olmadan kız evine gider. Kız evinin önünde halaylar çekilir oyunlar oynanır. Bu sırada kız evinde hüzün hakimdir. Gözyaşlarının döküldüğü ortamda gelinin kardeşi veya babası kızının belini altın bağlı olan bir kurdele ile bağlar. Vedalaşmalardan bittikten sonra damadın babası gelini evden çıkararak gelin arabasına bindirir. Gelinin kardeşi de evlerinin kapısını tutarak, kayınbabadan geçiş parası alır. Gelin bir ehram veya bayrak altında arabaya bindirildikten sonra erkek tarafına doğru yola çıkılır. Kayınbaba hazırlanan içi para dolu zarfları yol boyunca kuşak tutan çocuklar atar. Damat evine gelindikten sonra ise gelin arabadan indirilip eve doğru götürülür. Bu sırada çatıda bekleyen damat gelinin kafasına kesilmiş bir elma atar. Bu elmayı bulan çocuklar daha sonra elmayı sağdıca satar” diye konuştu.
Düğün
Düğün günü ise Erzurum’un kültürel zenginliğinin adeta bir şöleni olduğunu belirten Sezen, “Davul ve zurna eşliğinde yapılan düğün alayı, mahallede büyük bir coşku yaşatır. Erzurum’un meşhur halk oyunları, düğünün en eğlenceli anlarını oluşturur. Gelin ve damadın bu oyunlara katılması, düğünün en keyifli anları arasında yer alır” dedi.
Sezen şunları söyledi; “Erzurum’un evlilik gelenekleri, yalnızca birer gelenek değil, aynı zamanda bölgenin geçmişten günümüze taşıdığı değerlerin bir yansımasıdır. Bu gelenekler, modern hayatın hızla değişen dinamiklerine rağmen, hala güçlü bir şekilde varlığını sürdürmekte ve şehrin kültürel mirasını temsil etmektedir. Aile bağlarının önemini vurgulayan bu süreçler, Erzurum’un toplumsal yapısının bir parçası olarak geleceğe taşınmaktadır”
Değişen dünyada geleneklerin yeri
Sezen, modernleşmenin Erzurum evlilik geleneklerini de etkilediğini, ancak bu dönüşümün geleneklerin özünü değiştirmediğini söyledi. “Eskiden büyük organizasyonlarla yapılan düğünler, günümüzde daha sade bir hal aldı diyen Sezen, Ancak bu durumun, geleneklerin unutulduğu anlamına gelmediğini aksine, modern dünyaya uyum sağlayarak varlığını sürdürdüğünü sözlerine ekledi.
Ali Kaya
