İlk demek her zaman değişebilme özelliği taşıyan bir ifadedir. Hele de Erzurum için bu daha da zor bir kelimedir. Bizlerde şehre ait ilklerden söz etmeye devam ediyoruz. Elbette bizler kaynakların rehberliğinde bunları yazmaya çalışıyoruz. İfade ettiklerimizden yanlış olduğunu düşündüğünüz veya ekleme yapmak isteyen herkesten e-mail adresimize mesaj atmasını önemle rica ediyorum.
Erzurum da ilk Türk parasını Saltuklu Beyliğinin hükümdarlarından İzzettin Saldık bastırmıştır. Paranın üzerinde tarih ve basıldığı yerle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır. Paraların bir yüzünde resim vardır. Arka kısımlarından ise şu ifadeler yer almıştır. “ ESSULTAN EL MUAZZAAM MES’UD BİN MUHAMMED İZZETTİN SALDIK”
İLK ŞEYHÜLİSLAM
Tarih boyunca Osmanlı Devletinde birden şeyhülislam Erzurumludur. Bunların ilki 1685-1703 yılları arasında hüküm sürmüş olan II. Mustafa’nın da lalası olan Seyyid Hacı Feyzullah Efendidir. İlminden dolayı kendisine CAMİ-UR RİYASETEYN unvanı da verilen Feyzullah Efendi 1703 Edirne Vakasında suçlu bulunmuş ve asiler tarafından öldürülerek Tunca Nehrine cesedi atılmıştır. Feyzullah Efendi’den sonra oğlu Fetullah Efendi şeyhülislamlık makamına getirilmiştir. Bir diğer Erzurumlu olan Mustafa Cenneti Efendi’de şeyhülislamlık yapan diğer Erzurumludur. Erzurum’da Kurşunlu Medresesi ve camii, Feyzullah Efendinin eseridir
İLK SANAT VE EDEBİYAT KÜTÜPHANESİ
İl deki ilk sanat ve edebiyat kütüphanesi 2018 yılında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün gayretleriyle açılmıştır. İlk sanat ve edebiyat kütüphanesi tarihi mekân kongre binasında binlerce kitapla okuyucularını ağırlayan nadide mekânlar biri olmaya adaydır. Hat, ebru, tezhip, minyatür sanat dallarına ait eserler sanat ve edebiyat kütüphanesi deki raflarda yerini almıştır.
İLK RESİM VE HEYKEL MÜZESİ
2018 yılında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün katkılarıyla şehir de ki ilk resim ve heykel müzesi de açılmıştır. 23 Temmuz- 7 Ağustos 1919 tarihinde toplanan Erzurum Kongresinin tarihi mekânında açılan müze ülke içinden ve dışından büyük takdir alan bir proje olmuştur.
İLK ÖZEL RADYO
1927 yılında başlayan radyo yayınlarından yıllar sonra ülkenin ilk özel radyolarından biri olan Radyo RİTM FM 12 Şubat 1992 yılında yayın hayatına başlamıştır. O günden bugüne kadar artan dinleyici kitlesi ile 88,8 dalgası ile gönüllerde yer edinen RİTM FM’İN kurucusu ise Mesut GÜLREK olmuştur.
İNTERNETİN İLK YEREL GAZETESİ
İnternetin hayatımıza girmesiyle birlikte basın-yayın hayatı da sanal ortama aktarılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda şehrimizde çıkan Erzurum Gazetesi internetin ilk yerel gazetesi olmayı başarmıştır.
İLK EKONOMİ GAZETESİ
Şehirde çıkan ilk ekonomi gazetesi İŞ’TE ERZURUM adlı gazete olmuştur. Aylık olarak çıkarılan gazetenin mimarları ise Ramazan Karataş ve Ömer Karataş olmuştur. Gazete ilk sayısını Kasım 2018 tarihinde okuyucuları ile buluşturmuştur.
İLK VİLAYET
Osmanlı Devletinde Sultan Abdülaziz Döneminde yayınlanan vilayet nizamnamesine göre Anadolu’da kurulan ilk vilayet Erzurum Vilayeti olmuştur. Rumeli’de Bosna vilayeti, Arabistan’da Suriye vilayeti kurulurken Doğu Anadolu’da ise Erzurum Vilayeti kurulmuştur. Kuruluş tarihi ise 1865 yani XIX. Yüzyılın ikinci yarısıdır. Vilayet sınırları içerisinde Van, Kars, Muş, Ağrı, Bayburt, Bitlis ve Ardahan ile Artvin’in bir bölümü vilayet sınırları içerisinde yer almıştır.
İLK VİLAYET SORUMLUSU
1865 yılında kurulan Erzurum Vilayetinin yönetiminde Mehmet Emin Muhlis Paşa olmuştur. Vilayetin en önemli ilk icraatı ise Doğunu Nurları adlı gazetenin çıkarılmasıdır.
İLK BELEDİYE TEŞKİLATI
Yerel yönetim birimi olan ve kamu tüzel kişiliğe sahip belediye teşkilatı, Osmanlı Devletinde ilk kez İstanbul’da faaliyete geçmiştir. Erzurum Belediyesinin kuruluş tarihi ile ilgili farklı tarihler verilmiş olsa da 1866 yılı kabul edilen tarihtir.
İLK BELEDİYE BAŞKANI
Tarihi kaynaklarda şehir emini olarak da tanımlanan belediye başkanlığı yerel yönetim birimleri içerisinde yer alır. 1982 Anayasasına göre belediye başkanı 5 yıllığına halk tarafından seçilen kişidir. Belediyeler, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur ve belediye meclisi ve belediye encümeni, belediyelerin karar ve danışma organlarıdır. Osmanlı Devleti döneminde kurulan Erzurum Belediye Başkanlığına getirilen ise Timur Ağa getirilmiştir.
İLK BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE OLMA
TBMM’nin aldığı karar ve 750 000 nüfusa varıldığında belediye statüsünde olan yerleşim yerleri Büyükşehir Belediyesi olmuştur. Erzurum, 1995 yılında alınan bir kararla ülkemizde 16. Büyükşehir olan illerden biridir. 2014 yerel seçimlerine kadar da Doğu Anadolu’da büyükşehir statüsünde olan tek il yine Erzurum’dur. Van ve Malatya büyükşehir olunca bu unvan kaybedilmiştir.
İLK BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI
1994 seçimlerinde Refah Partisinde Erzurum Belediye Başkanı seçilen Ersan GEMALMAZ kararın alınmasıyla birlikte ilk büyükşehir belediye başkanı olmuştur. Seçimle Erzurum Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğuna oturan ise 1999-2004 yılları arasında görev yapan Milliyetçi Hareket Partisinde Mahmut UYKUSUZ olmuştur.
İKİNCİ KEZ SEÇİLEN İLK BELEDİYE BAŞKANI
Erzurum Belediye tarihinde ikinci kez seçilen ilk başkanı Adalet ve Kalkınma Partisinde aday olan Ahmet KÜÇÜKLER olmuştur. Küçükler, 2004 ve 2009 yerel seçimlerinde belediye başkanlığı seçimlerini kazanarak bu unvanı elde etmiştir.
Erzurum da ilk Türk parasını Saltuklu Beyliğinin hükümdarlarından İzzettin Saldık bastırmıştır. Paranın üzerinde tarih ve basıldığı yerle ilgili herhangi bir bilgiye rastlanılmamıştır. Paraların bir yüzünde resim vardır. Arka kısımlarından ise şu ifadeler yer almıştır. “ ESSULTAN EL MUAZZAAM MES’UD BİN MUHAMMED İZZETTİN SALDIK”
İLK ŞEYHÜLİSLAM
Tarih boyunca Osmanlı Devletinde birden şeyhülislam Erzurumludur. Bunların ilki 1685-1703 yılları arasında hüküm sürmüş olan II. Mustafa’nın da lalası olan Seyyid Hacı Feyzullah Efendidir. İlminden dolayı kendisine CAMİ-UR RİYASETEYN unvanı da verilen Feyzullah Efendi 1703 Edirne Vakasında suçlu bulunmuş ve asiler tarafından öldürülerek Tunca Nehrine cesedi atılmıştır. Feyzullah Efendi’den sonra oğlu Fetullah Efendi şeyhülislamlık makamına getirilmiştir. Bir diğer Erzurumlu olan Mustafa Cenneti Efendi’de şeyhülislamlık yapan diğer Erzurumludur. Erzurum’da Kurşunlu Medresesi ve camii, Feyzullah Efendinin eseridir
İLK SANAT VE EDEBİYAT KÜTÜPHANESİ
İl deki ilk sanat ve edebiyat kütüphanesi 2018 yılında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün gayretleriyle açılmıştır. İlk sanat ve edebiyat kütüphanesi tarihi mekân kongre binasında binlerce kitapla okuyucularını ağırlayan nadide mekânlar biri olmaya adaydır. Hat, ebru, tezhip, minyatür sanat dallarına ait eserler sanat ve edebiyat kütüphanesi deki raflarda yerini almıştır.
İLK RESİM VE HEYKEL MÜZESİ
2018 yılında İl Kültür ve Turizm Müdürlüğünün katkılarıyla şehir de ki ilk resim ve heykel müzesi de açılmıştır. 23 Temmuz- 7 Ağustos 1919 tarihinde toplanan Erzurum Kongresinin tarihi mekânında açılan müze ülke içinden ve dışından büyük takdir alan bir proje olmuştur.
İLK ÖZEL RADYO
1927 yılında başlayan radyo yayınlarından yıllar sonra ülkenin ilk özel radyolarından biri olan Radyo RİTM FM 12 Şubat 1992 yılında yayın hayatına başlamıştır. O günden bugüne kadar artan dinleyici kitlesi ile 88,8 dalgası ile gönüllerde yer edinen RİTM FM’İN kurucusu ise Mesut GÜLREK olmuştur.
İNTERNETİN İLK YEREL GAZETESİ
İnternetin hayatımıza girmesiyle birlikte basın-yayın hayatı da sanal ortama aktarılmaya başlanmıştır. Bu bağlamda şehrimizde çıkan Erzurum Gazetesi internetin ilk yerel gazetesi olmayı başarmıştır.
İLK EKONOMİ GAZETESİ
Şehirde çıkan ilk ekonomi gazetesi İŞ’TE ERZURUM adlı gazete olmuştur. Aylık olarak çıkarılan gazetenin mimarları ise Ramazan Karataş ve Ömer Karataş olmuştur. Gazete ilk sayısını Kasım 2018 tarihinde okuyucuları ile buluşturmuştur.
İLK VİLAYET
Osmanlı Devletinde Sultan Abdülaziz Döneminde yayınlanan vilayet nizamnamesine göre Anadolu’da kurulan ilk vilayet Erzurum Vilayeti olmuştur. Rumeli’de Bosna vilayeti, Arabistan’da Suriye vilayeti kurulurken Doğu Anadolu’da ise Erzurum Vilayeti kurulmuştur. Kuruluş tarihi ise 1865 yani XIX. Yüzyılın ikinci yarısıdır. Vilayet sınırları içerisinde Van, Kars, Muş, Ağrı, Bayburt, Bitlis ve Ardahan ile Artvin’in bir bölümü vilayet sınırları içerisinde yer almıştır.
İLK VİLAYET SORUMLUSU
1865 yılında kurulan Erzurum Vilayetinin yönetiminde Mehmet Emin Muhlis Paşa olmuştur. Vilayetin en önemli ilk icraatı ise Doğunu Nurları adlı gazetenin çıkarılmasıdır.
İLK BELEDİYE TEŞKİLATI
Yerel yönetim birimi olan ve kamu tüzel kişiliğe sahip belediye teşkilatı, Osmanlı Devletinde ilk kez İstanbul’da faaliyete geçmiştir. Erzurum Belediyesinin kuruluş tarihi ile ilgili farklı tarihler verilmiş olsa da 1866 yılı kabul edilen tarihtir.
İLK BELEDİYE BAŞKANI
Tarihi kaynaklarda şehir emini olarak da tanımlanan belediye başkanlığı yerel yönetim birimleri içerisinde yer alır. 1982 Anayasasına göre belediye başkanı 5 yıllığına halk tarafından seçilen kişidir. Belediyeler, cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulur ve belediye meclisi ve belediye encümeni, belediyelerin karar ve danışma organlarıdır. Osmanlı Devleti döneminde kurulan Erzurum Belediye Başkanlığına getirilen ise Timur Ağa getirilmiştir.
İLK BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE OLMA
TBMM’nin aldığı karar ve 750 000 nüfusa varıldığında belediye statüsünde olan yerleşim yerleri Büyükşehir Belediyesi olmuştur. Erzurum, 1995 yılında alınan bir kararla ülkemizde 16. Büyükşehir olan illerden biridir. 2014 yerel seçimlerine kadar da Doğu Anadolu’da büyükşehir statüsünde olan tek il yine Erzurum’dur. Van ve Malatya büyükşehir olunca bu unvan kaybedilmiştir.
İLK BÜYÜKŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI
1994 seçimlerinde Refah Partisinde Erzurum Belediye Başkanı seçilen Ersan GEMALMAZ kararın alınmasıyla birlikte ilk büyükşehir belediye başkanı olmuştur. Seçimle Erzurum Büyükşehir Belediye Başkanlığı koltuğuna oturan ise 1999-2004 yılları arasında görev yapan Milliyetçi Hareket Partisinde Mahmut UYKUSUZ olmuştur.
İKİNCİ KEZ SEÇİLEN İLK BELEDİYE BAŞKANI
Erzurum Belediye tarihinde ikinci kez seçilen ilk başkanı Adalet ve Kalkınma Partisinde aday olan Ahmet KÜÇÜKLER olmuştur. Küçükler, 2004 ve 2009 yerel seçimlerinde belediye başkanlığı seçimlerini kazanarak bu unvanı elde etmiştir.