Erzurum’a tarihi süreç içerisinde birçok vali gelmiş ve yaptıklarını da geride bırakarak ebedi âleme göç etmişlerdir. Bunlardan bazıları bu gün halk arasında bilinmekte bazıları ise ancak araştırma yapanların bildiklerinden oluşmaktadır. Şehrin içerisinde Taşmağazaların bitiminde bir mahalle vardır ki oda adını eski bir Erzurum valisinden alır. Paşa mahallerinden biridir Kasım Paşa. Erzurum Salnamelerine göre Cerrah Kasım Paşa 1668 den 1670 tarihine kadar iki yıl Erzurum’da valilik yapmıştır. Sicilli Osmanî Kasım Paşanın Mabeyn-i Hümayundan feyz alarak Rikaptarlık, bir hafta sonra Çukadar-ı Şehriyar-ı olup H.1070’ten itibaren Eğri, Yanova ve Temeşvar beylerbeyi görevinde bulunduktan sonra H.1076 da Erzurum valiliğine tayin olmuştur. Hicri 1081 yılında hakkında şikâyet bulunduğu için tahkik ve teftiş edilerek iddiaların asılsız olduğu anlaşıldığından Kastamonu’ya vali tayin edilmiştir. Miladı olarak 1676 yılında ölen Kasım Paşa’nın ismi Erzurum‘un merkezinden Taşmağazaların alt başındaki mahallede yaşatılmaktadır. Kasım Paşa, mahallesinde hem adıyla hem de camisi ile yaşamaktadır. Kasım Paşa Mahallesinde hemen hemen mahalleyle bütünleşmiş Habib Baba Türbesi, Kasım Paşa Camisi, çeşmeler ve Yeşil Dumlu hamamı bulunmaktadır. Mahalle, Erzurum’da herkesimin uğrak yerlerinden biridir. Mahallebaşından, Köseömerden, Ali Paşadan, Taşmağazalardan Ayas Paşadan ve Bat pazarından kolaylıkla Kasım Paşaya gelinebilir ve Habib Baba Türbesinde manevi huzur bulabilirsiniz. Mahallenin tam karşısında Bakırcılar Çarşısı yer almaktadır. Kasım Paşa Mahallesinde ayrıca eski Hasır Garajının yerine yapılan büyük han ve Murat Paşanın hayratı olan Küçük Hamam da bulunmaktadır. Erzurum’un otopark sorununu çözmek için yapılan garaj ne yazık ki bu soruna melhem olamamıştır. Bu gün orada kapalı bir garajın olduğunu bilenlerin sayısı çok azdır. Erzurum Büyükşehir Belediyesinin yeni yapılacak olan garajda bu hususları göz önünde bulundurması ve esnafın görüşlerini de alması yerinde bir karar olur. Kasım Paşa Mahallesinde de yeniden yapılanma sürece başlamış eski yapılar teker teker yıkılmıştır.
KÜÇÜK HAMAM
Hamam, Hasırhan Garajının hemen yanıbaşında arada yer alır. Taşmağazalardan aşağıya doğru gelişte sağ kol üzerinde baharatçıların arasındadır. Hamam, Kuyucu Murat Paşa tarafından 1573 yılında yaptırılmış olup adı gibi küçüktür. Hamamın mimari olarak diğer hamamlardan farkı yoktur. Tek büyük bir kubbenin altında olan göbektaşı, tek bir halvet ve dokuz kurnası vardır. (Pamuk, Age., s.96.) Hamam etrafı dükkanlarla çevrili oldugundan dışarıdan görülmez.
KASIM PAŞA CAMİSİ
Kasım Paşa Camisi, Habib Baba Türbesinin arka tarafında sokak başında yer almaktadır. Cami, Osmanlı mimarisi tarzında yapılmış olup 1667 yılında ibadete açılmıştır. (Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, s.221.)
Cami, dam örtülü olup son cemaat yerini de dört ağaç sütunun tuttuğu dam örter. Kapısı taş kemerli yapıdadır. Caminin minberi ahşaptan yapılmış olup orijinal minber değildir. Orijinal minberin ne olduğunu bilen yoktur. (Solmaz, Erzurum Şehrindeki Tarihi Eserler, s.55.) Caminin mihrabı caminin güney cephesinin orta noktasında yer almaktadır. Kesme taştan yapılmıştır. Mihrabın dörtgen yapı üzerinde çini süslemeleri yapılmıştır. Zengin bir renk tonlamasında olan bu süslemeler mihrap üzerinde bulunmasıyla önem taşır. Mihrabın orta kısmında bir kitabe bulunmaktadır. (Fatma Tanrıkulu, Erzurum Camilerinde Mihrap ve Minber Düzenlemesi, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Ata. Ün. Fen. Ede. Fak. Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum 1998, ss.25-26.) Caminin minaresi ise caminin kuzeybatı köşesinde yer almaktadır. Minare yüksek tutulmuş ve kesme taş malzeme ile yapılmıştır. Minarenin orta kısmında tuğlaların farklı dizilmesiyle elde edilen bir süsleme kuşağı yer almaktadır. Minare zaman içerisinde tadilat edilmiş ve bu tadilat işleri belirgin bir şekilde kendini göstermiştir. (Nurhan Gülmez, Erzurum’da Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devri Minareleri, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum 1998, s.36.) Camiye ilaveler yapılarak son cemaat yeri yapılmıştır. Kare planlı olan camiye genelde çevredeki esnaf gitmekte olup cemaati çoktur. Cami içerisinde ahşaptan kapı bulunmakta olup duvarlar çinilerle kaplanmıştır. Camide bir kitabe bulunmaktadır. Kitabe de ise şunlar yazmaktadır; (Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi, ss.221- 222.)
Avn-i hakla s’ay idüp Kasım Paşa
Yaptı cami isteyüb lütf-i Mübin
Eyleyüp Tahsin melekler dediler
Tarihin ( Kıldı zihi hayr, i Mübin)
Caminin bahçesi bulunmayıp tuvaletleri de yan tarafta bağımsız olarak yapılmıştır.
KÜÇÜK HAMAM
Hamam, Hasırhan Garajının hemen yanıbaşında arada yer alır. Taşmağazalardan aşağıya doğru gelişte sağ kol üzerinde baharatçıların arasındadır. Hamam, Kuyucu Murat Paşa tarafından 1573 yılında yaptırılmış olup adı gibi küçüktür. Hamamın mimari olarak diğer hamamlardan farkı yoktur. Tek büyük bir kubbenin altında olan göbektaşı, tek bir halvet ve dokuz kurnası vardır. (Pamuk, Age., s.96.) Hamam etrafı dükkanlarla çevrili oldugundan dışarıdan görülmez.
KASIM PAŞA CAMİSİ
Kasım Paşa Camisi, Habib Baba Türbesinin arka tarafında sokak başında yer almaktadır. Cami, Osmanlı mimarisi tarzında yapılmış olup 1667 yılında ibadete açılmıştır. (Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi, s.221.)
Cami, dam örtülü olup son cemaat yerini de dört ağaç sütunun tuttuğu dam örter. Kapısı taş kemerli yapıdadır. Caminin minberi ahşaptan yapılmış olup orijinal minber değildir. Orijinal minberin ne olduğunu bilen yoktur. (Solmaz, Erzurum Şehrindeki Tarihi Eserler, s.55.) Caminin mihrabı caminin güney cephesinin orta noktasında yer almaktadır. Kesme taştan yapılmıştır. Mihrabın dörtgen yapı üzerinde çini süslemeleri yapılmıştır. Zengin bir renk tonlamasında olan bu süslemeler mihrap üzerinde bulunmasıyla önem taşır. Mihrabın orta kısmında bir kitabe bulunmaktadır. (Fatma Tanrıkulu, Erzurum Camilerinde Mihrap ve Minber Düzenlemesi, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Ata. Ün. Fen. Ede. Fak. Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum 1998, ss.25-26.) Caminin minaresi ise caminin kuzeybatı köşesinde yer almaktadır. Minare yüksek tutulmuş ve kesme taş malzeme ile yapılmıştır. Minarenin orta kısmında tuğlaların farklı dizilmesiyle elde edilen bir süsleme kuşağı yer almaktadır. Minare zaman içerisinde tadilat edilmiş ve bu tadilat işleri belirgin bir şekilde kendini göstermiştir. (Nurhan Gülmez, Erzurum’da Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Devri Minareleri, (Yayınlanmamış Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Klasik Arkeoloji ve Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Erzurum 1998, s.36.) Camiye ilaveler yapılarak son cemaat yeri yapılmıştır. Kare planlı olan camiye genelde çevredeki esnaf gitmekte olup cemaati çoktur. Cami içerisinde ahşaptan kapı bulunmakta olup duvarlar çinilerle kaplanmıştır. Camide bir kitabe bulunmaktadır. Kitabe de ise şunlar yazmaktadır; (Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi, ss.221- 222.)
Avn-i hakla s’ay idüp Kasım Paşa
Yaptı cami isteyüb lütf-i Mübin
Eyleyüp Tahsin melekler dediler
Tarihin ( Kıldı zihi hayr, i Mübin)
Caminin bahçesi bulunmayıp tuvaletleri de yan tarafta bağımsız olarak yapılmıştır.
