Bu haftaki yazı dizimizde 1982 Anayasasına göre vatandaşlara tanınan pozitif (sosyal ve ekonomik) haklar hangileridir onlar üzerinde konuşacağız. Böylelikle anayasamızda isteme hakları olarak bilinen ve ikinci kuşak haklar arasında sayılan haklardan haberdar olmuş olacağız. KPSS sürecinde olan okurlarımın bu satırları ne dikkatli okumalarını tavsiye ederim. Keyifli okumlar dilerim…
- Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları: Aile toplumun temelidir. (2001 Değişikliğiyle) Devlet her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirler alır. (2010 Anayasa Değişikliğiyle) Kadın ve erkek eşittir. (2004 değişikliğiyle) Son dönemlerde aile kurumu üzerine oynanan oyunları dikkate aldığımızda aile kurmanın önemi daha da ortaya çıkar. Aile insanlığın ilk dönemlerinden itibaren önem arz eden kurumdur.
- Eğitim ve Öğretim Hakkı: İlköğrenim bütün vatandaş için zorunludur. Eğitim ve öğretim hem hak hem de ödevdir. Eğitim ve öğretim hakkı anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz.
- Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti: Hiç kimse yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılmaz. Çalışmak hem hak hem de ödevdir. Kadınlar, küçükler ve bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar dinlenme konusunda özel olarak korunurlar.
- Sendika Kurma Hakkı: İşçi ve işverenler önceden izin almadan sendika kurabilirler. Sendikalar iş yeri esasına göre kurulur. 2010 Anayasa Değişikliği ile aynı iş kolunda çalışan birden fazla sendikaya üye olunabilir. İşçi sendikaları iş kolu esasına göre kurulur.
- Toplu İş Sözleşmesi, Grev Hakkı ve Lokavt: 2010 Anayasa değişikliği ile memurlara da toplu sözleşme hakkı verilmiştir. Toplu sözleşmede sorun çıkarsa Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna başvurulur. Kurul kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir. Aynı işyerinde aynı dönemde birden fazla toplu iş sözleşmesi yapılır. İşçilerin işi bırakması grev, işveren bu yola başvurursa lokavt ’tır. Grev esnasında meydana gelen zararlardan dolayı sendikalar sorumlu değillerdir. Grevde anlaşmazlık çıkarsa sorun Yüksek Hakem Kuruluna götürülür ve kurul kararları kesin ve bağlayıcıdır. Siyasi, Genel ve dayanışma grev ve lokavtı yapılabilir, grev esnasında çevreye verilen zarardan da sendikalar sorumlu değildir.
- Ücretlerde Adalet Sağlanması
- Sağlık, Çevre, Konut Hakkı
- Gençliğin Korunması ve Sporun Geliştirilmesi Ve Tahkime Başvurabilme
- Tarih, Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması: Sosyal ve ekonomik haklar isteme hakları olarak bilinir.
- Sosyal Güvenlik Hakkı: Devlet, yaşlıları, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimlerini, gazileri, sakatları korunmaya muhtaç çocukları korur.
- Yabancı Ülkelerde Çalışan Türk Vatandaşlarının Haklarını Koruma
- Kıyılardan Yararlanma, Toprak Mülkiyeti, Kamulaştırma, Devleştirme ve Özelleştirme: Kıyılardan yararlanma da öncelik kamu yararıdır. Özel mülkiyetin elinde bulunan taşınmazların tamamı veya bir bölümünün satın alınması kamulaştırmadır. Küçük çiftçilerin kamulaştırma bedelleri peşin, diğer büyük kamulaştırmalarda ise taksitle ödenir ve 5 yılı geçmez taksitlendirme. (Tarım reformunu uygulanması, iskân projeleri ve yeni ormanların yetiştirilmesi kamulaştırma bedelleri taksitledir) Kamulaştırma iptalleri idare mahkemesinde, kamulaştırma bedeli ile ilgili uyuşmazlıklar, asliye hukuk mahkemesinde görülür.