Lozan’a giden süreçte en önemli adımlardan biride Mustafa Kemal’in Melhame-i Kübra adını verdiği Sakarya Savaşıdır. Sakarya Savaşı tıpkı Hendek ve II. Kosova Savaşları gibi son savunma savaşıdır. Sakarya Savaşı, mili mücadelenin dönüm noktalarından birisidir. Eskişehir-Kütahya Savaşından sonra verilen ilk mücadele olması savaşı daha da önemli hale sokmuştur. Yunanlıların asıl amacı Ankara ili Polatlı yakınlarına gelen orduyu daha da içlere sokup milli mücadeleyi burada bitirmekti. Bu olursa Sevr’i meclise de onaylatıp Ankara’yı da ele geçireceklerdi. Sakarya Savaşı Türk ordusunun galibiyeti ile sona ermiş, Yunan ordusu mağlup edilmiştir. Sakarya Savaşından sonra hem içte hem de dışta birçok gelişme olmuştur. Bu arada ÖSYM tarafından yapılan sınavlarda ağırlıklı soru muharebeler döneminden ve özellikle de Sakarya Savaşından gelmektedir. Savaşı, Türk ordusu, Yunan ordusuna karşı kazanmasına rağmen düşmanı takip yapmamış geri dönmüştür. Bu durum mecliste tartışmalara da sebep olmuştur. Mustafa Kemal bu tartışmaya ordunun henüz taarruz etme gücüne sahip olmadığını söyleyerek cevap vermiştir. Mustafa Kemal savaşta attan düşerek kaburga kemiklerini incitmiş sedye üzerinde savaşı yönetmiştir. Sakarya savaşının bir diğer adı ise subaylar savaşıdır. Sakarya Savaşının sonuçlarını iyi bilelim ve ezberleyelim. Sakarya Meydan Muharebesi, muharebeler döneminde en fazla şehit verdiğimiz ve en uzun süren savaşıdır. “Hattı-ı müdafaa yoktur sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı, vatandaşın kanı ile ıslanmadıkça terk olunamaz.” sözünün Mustafa Kemal tarafından söylendiği yer yine Sakarya olmuştur. İtalyanların, Anadolu’yu tamamen terk ettiği, güney cephesinin tamamen kapandığı savaştır. Düzenli ordunun yaptığı son savunma savaşıdır. İngiltere, Malta Adasındaki esirleri tamamen serbest bırakmıştır. Mustafa Kemal’e. Meclis tarafından gazilik unvanı ve mareşallik rütbesi 19 Eylül 1921’de verilmiştir. Savaşın akabinde Sovyet Rusya güdümündeki Kafkas Cumhuriyetleri ile Kars, Fransa ile Ankara Antlaşması imzalanmıştır. Diğer taraftan ise Ukrayna ile 1922’de dostluk antlaşmasına ön ayak olmuştur. İtilaf devletleri yeni bir barış önerisinde bulunmuşlardır.
Sakarya Savaşından sonra Fransızlar, Ankara Antlaşmasını imzalayarak Anadolu’dan çekilen ilk İtilaf Devleti olmuştur. Mustafa Kemal’in diplomatik çabaları, TBMM’nin aldığı başarılar, Rusya ile Türkiye’nin yaklaşması, Londra Konferansının İtilaf Devletleri arasındaki anlaşmazlıkları çözemeyişi antlaşmanın yapılmasında önemli etkenler olmuştur. Sakarya Savaşında alınan galibiyet ve Yunanlıların bir türlü başarılı olamayışı, Fransızları antlaşma yapmaya iten diğer sebeplerdir. Ankara Antlaşmasındaki hükümlere dikkat edelim. ÖSYM sınavlarında bize gelme ihtimali olan antlaşmalardan biri Ankara Antlaşmasıdır. Antlaşmada yer alan maddeler ise şunlardır. Hatay (Antakya) ve İskenderun’da özel bir yönetim kurulacak. Bu hüküm Hatay’ın, Misak-ı Milliden taviz olarak verildiğinin kanıtıdır. Önemli maddedir. İki devlet arasında savaşa son verilip işgal edilen yerlerden Fransa çekilecek. Hatay’da ilköğretimde Türkçe okutulacak. Bu hüküm milli kimliğin korunmasına yönelik alınmış bir tedbirdir. İki taraf arasında esir değişimi olacak belirlenen sınırın kuzeyine Türkler güneyine ise Fransızlar çekilecek. Kilis, TBMM’ inde kalacak, Halep’in su ihtiyacı Fırat’tan karşılanacak, masrafları Türkiye ye ödenecek. İki tarafta yerleştikleri bölgelerde genel af ilan edecekler. Adana-Mersin demiryollarının işletim hakkı Fransızlara verilecek.
Ankara Antlaşmasıyla birlikte ilk defa İtilaf Devleti, TBMM’yi tanımış ve Anadolu’yu terk etme kararı almıştır. Yalnız bu antlaşmayla birlikte Misak-ı Milliden ikinci taviz olarak Hatay verilmiştir. Aynı zamanda demiryolları işletim hakkının Fransızlara verilmesi milli egemenlik ilkesiyle terstir. Kurtuluş Savaşının nazik durumundan dolayı buna göz yumulmuş daha sonra demiryolları millileştirilmiştir. İlerleyen tarihlerde yani 1930’da Suriye ve çevresinden Fransa çekilmiştir. Fransa bölgeden çekilince Hatay’ın geleceğine Ankara Antlaşmasındaki hüküm gereğince bölge halkı karar vermiştir. Bu durumda Hatay’ın geleceği ile ilgili kararı halkı vermiş ve Hatay Cumhuriyetini 1938 tarihinde kurulmuştur. İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politikaları artınca Hatay Parlamentosu oybirliğiyle Türkiye’ye katılmıştır.(1939) ÖSYM sınavlarında defalarca sorulan sorulardan biri Hatay’ın anavatana katılma tarihi ve Mustafa Kemal döneminde olup olmadığıdır. Hatay’ın anavatana katılması aynı zamanda Mustafa Kemal’in ileri görmüşlüğünün de kanıtıdır.
Kars Antlaşması doğu sınırımızın kesinkes çizilmesine neden olan antlaşmadır. Antlaşma ile Kafkas Cumhuriyetleri de TBMM’ni tanımıştır. Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’da Kars Antlaşmasına Rusya yanında imza atmışlardır. Antlaşmanın önemli hükümleri ise şunlardır: Ticaret, sağlık, güvenlik ve gümrük konularında ortak tedbirler alınacak, İstanbul’un güvenliği sağlanacak, Nahçıvana özerklik verilecek, Boğazlar ticarete açılacak, Batum’un, Rusya’ya ait olduğu kabul edilecektir.
Sakarya Savaşından sonra Fransızlar, Ankara Antlaşmasını imzalayarak Anadolu’dan çekilen ilk İtilaf Devleti olmuştur. Mustafa Kemal’in diplomatik çabaları, TBMM’nin aldığı başarılar, Rusya ile Türkiye’nin yaklaşması, Londra Konferansının İtilaf Devletleri arasındaki anlaşmazlıkları çözemeyişi antlaşmanın yapılmasında önemli etkenler olmuştur. Sakarya Savaşında alınan galibiyet ve Yunanlıların bir türlü başarılı olamayışı, Fransızları antlaşma yapmaya iten diğer sebeplerdir. Ankara Antlaşmasındaki hükümlere dikkat edelim. ÖSYM sınavlarında bize gelme ihtimali olan antlaşmalardan biri Ankara Antlaşmasıdır. Antlaşmada yer alan maddeler ise şunlardır. Hatay (Antakya) ve İskenderun’da özel bir yönetim kurulacak. Bu hüküm Hatay’ın, Misak-ı Milliden taviz olarak verildiğinin kanıtıdır. Önemli maddedir. İki devlet arasında savaşa son verilip işgal edilen yerlerden Fransa çekilecek. Hatay’da ilköğretimde Türkçe okutulacak. Bu hüküm milli kimliğin korunmasına yönelik alınmış bir tedbirdir. İki taraf arasında esir değişimi olacak belirlenen sınırın kuzeyine Türkler güneyine ise Fransızlar çekilecek. Kilis, TBMM’ inde kalacak, Halep’in su ihtiyacı Fırat’tan karşılanacak, masrafları Türkiye ye ödenecek. İki tarafta yerleştikleri bölgelerde genel af ilan edecekler. Adana-Mersin demiryollarının işletim hakkı Fransızlara verilecek.
Ankara Antlaşmasıyla birlikte ilk defa İtilaf Devleti, TBMM’yi tanımış ve Anadolu’yu terk etme kararı almıştır. Yalnız bu antlaşmayla birlikte Misak-ı Milliden ikinci taviz olarak Hatay verilmiştir. Aynı zamanda demiryolları işletim hakkının Fransızlara verilmesi milli egemenlik ilkesiyle terstir. Kurtuluş Savaşının nazik durumundan dolayı buna göz yumulmuş daha sonra demiryolları millileştirilmiştir. İlerleyen tarihlerde yani 1930’da Suriye ve çevresinden Fransa çekilmiştir. Fransa bölgeden çekilince Hatay’ın geleceğine Ankara Antlaşmasındaki hüküm gereğince bölge halkı karar vermiştir. Bu durumda Hatay’ın geleceği ile ilgili kararı halkı vermiş ve Hatay Cumhuriyetini 1938 tarihinde kurulmuştur. İtalya ve Almanya’nın yayılmacı politikaları artınca Hatay Parlamentosu oybirliğiyle Türkiye’ye katılmıştır.(1939) ÖSYM sınavlarında defalarca sorulan sorulardan biri Hatay’ın anavatana katılma tarihi ve Mustafa Kemal döneminde olup olmadığıdır. Hatay’ın anavatana katılması aynı zamanda Mustafa Kemal’in ileri görmüşlüğünün de kanıtıdır.
Kars Antlaşması doğu sınırımızın kesinkes çizilmesine neden olan antlaşmadır. Antlaşma ile Kafkas Cumhuriyetleri de TBMM’ni tanımıştır. Azerbaycan, Gürcistan ve Ermenistan’da Kars Antlaşmasına Rusya yanında imza atmışlardır. Antlaşmanın önemli hükümleri ise şunlardır: Ticaret, sağlık, güvenlik ve gümrük konularında ortak tedbirler alınacak, İstanbul’un güvenliği sağlanacak, Nahçıvana özerklik verilecek, Boğazlar ticarete açılacak, Batum’un, Rusya’ya ait olduğu kabul edilecektir.