23 Temmuz Erzurum Kongresi 101.yıl dönümünde kutlanırken, tarihi kaynaklara yansıyan detaylar günümüze uzanan önemli mesajlar içeriyor.
Derleyen: Feridun Fazıl ÖZSOY
Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi aradan geçen 101 yıla rağmen, bir asır önceden günümüze ışık tutuyor.
Erzurum Kongresinin Açılışı
Erzurum Kongresi, 23 Temmuz 1919 Çarşamba günü yapılan dualarla, saat 11.00’de açıldı. En yaşlı delege olan Trabzonlu Eyyubizade İzzet Efendi’nin açılış konuşmasını yapması gerekiyordu. Fakat bu zat, Erzurumlulara bir dostluk gösterisinde bulunarak, kongreyi açma şerefini Erzurumlu Hoca Raif Efendi’ye verdi. Hoca Raif Efendi ilkönce yoklamayı yaptı. Yapılan yoklama sonucu, toplam 56 kişinin hazır bulunduğu anlaşıldı. Raif Efendi, yoklamayı yaptıktan sonra açılış konuşmasını sundu ve başkanlık seçimine geçilmesini istedi. Yapılan gizli oylamada Mustafa Kemal Paşa, oyçokluğu ile kongre başkanı seçildi. Başkan vekilliklerine Raif Efendi ve İzzet Bey; katipliklere ise Erzurum’un Karaköse delegesi Necati Bey ve Trabzon’un Vakfıkebir delegesi Abdullah Hasib Efendi seçildi.
Bu arada Kongrenin başlamasında bir olay yaşandı. Delegeler, Paşanın kongreye sivil olarak katılmasını arzu etmekteydi. Ancak Paşa’nın giyecek sivil elbisesi yoktu. Kâzım Yurdalan’ın frakı getirildi ve Paşa bunu giyerek Kongreye girip Başkan seçildi.
Yaşanan İlkler
Kongrenin açılmasından önceki en önemli konu Mustafa Kemal ve Rauf Bey’in Kongreye katılıp katılamayacaklarıydı. Olası her hangi bir itirazın önüne geçmek Erzurum Merkez delegeleri Kazım Bey (Yurdalan) ve Cevat Bey (Dursunoğlu) istifa ederek yerlerini Mustafa Kemal ile Rauf Bey’e bırakmışlar ve bu şekilde Mustafa Kemal ve Rauf Bey kongreye Erzurum Merkez Delegesi olarak katılmıştı. Aynı zamanda merkez delegesi olmanın bir şartı da Erzurum Nüfusuna kaydolmaktı. Paşa, Aşağı Mumcu Mahallesi nüfusuna kaydedildi.
Ben ve Kolordum Emrinizdeyim
9 Temmuz 1919 günü Mustafa Kemal Paşa’nın çok sıkıntılı olduğu bir günde Kazım Karabekir emrindeki bir müfreze askerle Atatürk Evi’ne gelir. Onların gelişini pencereden gören eski Bitlis Valisi Mazhar Müfit Kansu, ‘Paşam Karabekir Paşa bir müfreze askerle geliyor’ diyerek endişesinin dillendirmişti. Çünkü Mustafa Kemal, bir gün önce askerlikten istifa edip, ferd-i mücahit olarak sine-i millete dönmüş ve resmi sıfatı kalmamıştı… Kâzım Karabekir Paşa, içeri girmiş, onun huzurunda asker selamı vererek, “Paşam, ben ve kolordum emrinizdeyiz” demişti. Bu ifade Milli Mücadelenin kazanılacağına ilişkin inancı kuvvetlendirmişti.
Erzurum Kongresi sonrasında Sivas’a giden Heyet-i Temsiliye’nin başında Mustafa Kemal vardı. Aynı zamanda Mustafa Kemal Sivas Kongresine Erzurum Delegesi olarak katılmıştı.
Mustafa Kemal önce Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin başkanlığına sonra da Erzurum Merkez Delegesi olarak Erzurum Kongresine oy birliği ile başkan seçilmişti.
Paşa kongreyi açış konuşmasında Millet Egemenliği ve millet iradesine dayanan Meclis düşüncesini Erzurum’da açıkça ifade etmişti:
“Ve milletin mukadderatına hakim bir milli iradenin, ancak Anadolu’dan doğabileceğini
belirttim. Milli iradeye dayanan bir millet meclisinin meydana getirilmesini ve gücünü
milli iradeden alacak bir hükümetin kurulmasını, kongre çalışmalarının ilk hedefi olarak
gösterdim.”
Cumhuriyet fikri Erzurum’da
Erzurum’da seçilen Heyet-i Temsiliye aynı zamanda ilk meclisin de temeli niteliğindeydi.
Kongrede alınan Millet Egemenliğini esas kabul etme ve Milli Kuvvetleri hakim kılma kararı da Milli iradenin temel alındığı ve Cumhuriyet idaresine gidildiğinin kanıtı mahiyetindeydi. Bu aynı zamanda Cumhuriyet’in temellerinin Erzurum’da atıldığı fikrinin ispatı oldu.
Mustafa Kemal, Erzurum nüfusuna kayıt olmuştu ve Erzurum’un hemşehrisiydi.
Mustafa Kemal’in seçildiği ilk ve tek milletvekilliği Erzurum Mebusluğu oldu. Paşa, Son Meclis-i Mebusan’da Erzurum Mebusu olarak temsil edilmişti.
TEMSİL HEYETİ
Erzurum Kongresi ile Misak-ı Milli’nin temelleri atıldı. Bu kongre sonunda ilk Heyet-i Temsiliye kuruldu. Bu aynı zamanda yeni bir devletin kurulacağının resmi işareti idi. Heyet-i Temsiliye aynı amanda Millet Meclisi’nin de temelini teşkil etmişti.
Mustafa Kemal Paşa, Heyet-i Temsiliye Başkanı seçilmiş ve bu heyetin başkanı olarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışına kadar, adeta bir Hükümet Başkanı gibi çalışmalarını sürdürmüştü.
Erzurum Kongresi sonunda 9 kişiden meydana gelen Heyet-i Temsiliye..
Mustafa Kemal Paşa, Sabık 3.Ordu Müfettişi Askerlikten Müstafi
Rauf Orbay, Sabık Bahriye Nazırı
Raif Efendi, Sabık Erzurum Mebusu
İzzet Bey, Sabık Trabzon Mebusu
Servet Bey, Sabık Trabzon Mebusu
Şeyh Fevzi Efendi, Erzincan’da Nakşi Şeyhi
Bekir Sami Bey, Sabık Beyrut Valisi
Sadullah Efendi, Sabık Bitlis Mebusu
Hacı Musa Bey, Mutki Aşiret Reisi
Nutuk’ta Erzurum Kongresi
“Tarih bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir. Heyet-i muhteremenizin, rüfekay-ı kiramının hakkımda gösterdiği samimi muhabbet ve i’timad asârına buradan alenen teşekkür etmeyi bir vecibe addederim. Bu felâh-ı pirâ içtimaımız, hitâmpezir olurken Cenâb-ı Vahibü’l-âmâl Hazretlerinden avn ü hidâyet ve Peygamber-i Zî-şânımızın rûh-ı pûr-fütûhundan feyz-ü şefâ’at niyâzı ile vatan ve milletimize ve devlet-i ebed müddetimize mes’ûd akıbetler temenni eylerim”.
Kongre Kararları
23 Temmuz gününde başlayan Erzurum Kongresi , 7 Ağustos 1919 günü Trabzon’un Şiran delegesi Müftü Hasan Efendi’nin duasıyla bitirildi.
Beyannamede Milli Mücadele’nin gerekçeleri açıklandı ve alınan kararlar dünyaya duyuruldu.
10 maddeden oluşan kararların tamamı milletin kurtuluşu için atılacak adımları, kurtuluş mücadelesinin özünü içermekteydi. Bu kararlar arasında hiç kuşku yok ki en çok dikkat çeken karar :“Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının sağlanması için; milli kuvvetleri etkin duruma getirmek ve milli iradeyi egemen kılmak esastır.” Şeklindeydi.
Bu madde aynı zamanda ileride kurulacak devletin şeklinin de Millet İradesine dayanan Cumhuriyet olacağının kararı idi. Ve bu karar Erzurum Kongresi’nde alınmıştı.
Bu karar milletin kararı idi ve İstanbul Hükümetine; “Milletlerin kaderlerini kendilerinin çizdiği bu tarihi çağda, İstanbul Hükümeti’nin de milli iradeye boyun eğmesi zorunludur.” ifadeleriyle bildirilmişti.
[caption id="attachment_211879" align="alignright" width="397"]
Mehmed Raif (Dinç)[/caption]
KONGREYE KATILAN DELEGELER
Erzurum Kongresine bugünkü idari yapılanma göz önüne alındığında 20 ilin delegelerinin katıldığı görülür. Buna göre; Erzurum, Trabzon, Sivas, Erzincan, Giresun, Amasya, Tokat, Artvin, Bitlis, Van, Gümüşhane, Bayburt, Rize, Ordu, Tunceli, Ağrı, Siirt, Bingöl, Hakkâri, Şırnak illerinden delegeler kongreye iştirak etmişti. Ayrıca Elazığ vilayetinden (Merkez, Dersim ve Malatya ile Adıyaman dahil) beş ve Diyarbakır vilayetinden (Merkez, Mardin, Siverek dahil) üç temsilci Erzurum Kongresi için seçilip yola çıkmışlarsa da, o zamanki Hükümete sıkı bir şekilde bağlı olan valiler tarafından engellenip gönderilmemişti. Elviye-i Selâse (Kars, Oltu-Ardahan ve Artvin-Batum) adına Erzurum’a gelen temsilciler ise Mondros Mütarekesi’ne aykırı düşer diye kongreye katılamamışlardı.
Erzurum Vilayeti (Erzurum, Bayburt, Ağrı, Yusufeli, Kiğı) : Mustafa Kemal Paşa (Atatürk), Hüseyin Rauf (Orbay), Mehmed Raif (Dinç) –Erzurum-Merkez Kazası, Hüseyin Avni (Ulaş)-Bayazıt Sancağı-Merkez, Abdullahağazade Zahid Bey (Pekindağ)- Bayburt Kazası, Alemdarzade Mehmet Tevfik (Çoruh) -Bayburt Kazası, İsmail Hakkı (Nalbandoğlu) -Diyadin Kazası, Mustafa (Sabuncuoğlu) -Diyadin Kazası, Maksud (Kapıkaya) -Eleşkirt Kazası, Mehmet Cevat (Dursunoğlu) -Hasankale Kazası, Battal (EYİGÜN) -Hasankale Kazası, Alaeddin Bey/Paşazade Mehmed Celaleddin Bey -Hınıs Kazası, Cemal (Aksu) -İspir Kazası, Süleyman Necati (Güneri) -Karakilise (Karaköse-Ağrı), Mirüveyszade Kahraman Sabri (Yazıcı) -Kiğı Kazası, Yazıcızade Mehmed Sa’id Bey -Kiğı Kazası, Sait Bey (Özlütürk) -Narman Kazası, Namıkefendizade Ahmed Mümtaz (ERVERDİ) -Tercan Kazası, Kâzım (YURDALAN) -Tortum Kazası, Ahmed (YARALI) -Yusufeli (Kiskim) Kazası
Trabzon Vilayeti (Şimdiki Rize, Trabzon; Giresun, Ordu ve Gümüşhane illerini kapsıyordu)
Abanoszade Hüseyin Avni Bey -Trabzon/ Merkez Kazası, Hacısalihoğlu Servet Siret (ORKUN) -Trabzon/Merkez Kazası, Serdarizade Hasan Remzi (SERDAROĞLU) -Akçaaabat (Polathane) Kazası,
Kitapçızade İbrahim Hamdi (Muhsin ELGEN) -Giresun Kazası, Duydukzade Dr.Ali Naci (DUYDUK) -Giresun Kazası, Kadirbeyoğlu Zeki Bey (KADİRBEYOĞLU) -Gümüşhane Merkez Kazası, Müderris ve Müftü Hafız Osman Nuri Efendi -Kelkit Kazası, Eyyübizade Mehmet İzzet Bey -Maçka Kazası
Müfti-Müderris Hafız Yunus Sıdkı (BULUT) -Of Kazası, Avukat Hasan Hilmi (KORAL) -Ordu Kazası,
Gençağaoğlu Abaza Hafız İsmail Hakkı (GENÇ) -Rize Merkez Kazası, Mehmed Necati (MEMİŞOĞLU) -Rize Merkez Kazası, Eyyübizade Ömer Fevzi (EYÜBOĞLU) -Sürmene Kazası, Kulaçzade Ahmed (KULAÇ) -Sürmene Kazası, Müftü Hasan Fahri (POLAT) -Şiran Kazası, Yusuf Ziya (ŞİŞMAN) -Tirebolu Kazası,
Hafız Abdullah Hasib (ATAMAN) -Vakfıkebir Kazası, Ahmed Bey -Rize Pazar,
Sivas Vilayeti (Sivas, Amasya, Şebinkarahisar ve Tokat Sancakları), Mehmed Fazlullah (MORAL) -Efendi Sivas/Merkez Kazası, Yusuf Ziya (BAŞARA) -Sivas/Merkez Kazası, Payaszade Hacı Hüseyin Hüsnü Bey (ÖZDEMİR) -Alucra Kazası, İbrahim Süreyya (YİĞİT) Bey -Amasya Merkez Kazası, Müftü Hayrullah (SEYHAN) Efendi -Divriği Kazası, Dr.Mahmud Cemil (ŞENCAN)- Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar) Kazası, Çadırcızade Ali Bey -Koyulhisar Kazası, Serdarzade Mehmed Mustafa (SERDAROĞLU) Efendi. -Mesudiye Kazası, Mehmed Şeref Efendi.-Niksar Kazası, Mehmed Sırrı (KAYMAZ) -Reşadiye Kazası, Çeçenzade İsmail Hakkı (ÇEÇEN) Efendi -Suşehri Kazası, Mehmed Rifat Bey (ARKUN)-Tokat Kazası, Emekli Yüzbaşı Receb (DİNÇER) Efendi -Zara (Koçgiri) Kazası
Bitlis Vilayeti (Bitlis merkez, Muş, Siirt, Kısmen Şırnak ve Genç, Bingöl dahil): İsmail Efendi -Bitlis/Merkez Kazası, Emekli Binbaşı Süleyman (HATUNOĞLU) -Bitlis/Merkez Kazası, Müderris Hafız Mehmed Cemil (AYDIN) -Siirt/Merkez Kazası, Hafız Mehmet Hilmi (ÇORAPSIZ) -Siirt/Merkez Kazası
Van Vilayeti (Hakkari Dahil) : Sa’idefendizade Cazim (ABUŞOĞLU)-Vilayet adına, Hocazade Osman Tevfik Bey (ALYANAK) -Vilayet adına.
Erzincan Sancağı/Mutasarrıflığı Temsilcileri. Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi -Erzincan/Merkez Kazası,
Müfti Hafız Osman Fevzi (TOPÇU) -Erzincan/Merkez Kazası, Müfti Mehmed Şevki Efendi (YURTBAŞI) -Kuruçay Kazası, Emekli Komiser Abbas Necati Efendi -Pülümür (Kuzucan) Kazası, Taha Kemâleddin Efendi -Refahiye Kazası, Tal’at Bey -Refahiye Kazası
Asi ilan edildiler
İstanbul Hükümeti, 23 Temmuz’da yayınladığı bir bildiride, kongrenin Kanun-ı Esasiye’ye aykırı olduğunu, katılanların asi kabul edileceğini belirterek tutuklama çıkarmış, ancak toplanan delegeler haklarındaki ‘Asi’ yakıştırmasını kabul etmeyerek Mustafa Kemal etrafında bütünleşmişti.
30 Temmuz 1919 tarihinde Mustafa Kemal ve Rauf Bey için çıkarılan tutuklama kararına karşı Kazım Karabekir Paşa; “söz konusu iki şahsın hal ve hareketlerinde vatanın ve milletin menfaatlerine aykırı bir durum bulunmadığını ve bu kişilerin tutuklanmasının halk arasında hoşnutsuzluk yaratabileceğini” ifade ederek milli mücadelenin başarı ile devamı yönünde önemli bir tavır takınmıştı.
Kongre hazırlıklarıyla birlikte 52 gün sürmüş ve Mustafa Kemal Anadolu’da en uzun süre ile Erzurum’da kalmış ve bu 57 günlük süre içerisinde Erzurum halkından gördüğü samimi yakınlık ve hemşehrilik onu ziyadesiyle memnun etmişti.
KONGREYE KATILAN İLLER
Erzurum Vilayeti (Şimdiki Erzurum, Bayburt, Ağrı illerimiz ile Yusufeli ve Kiğı ilçeleri dahil)
Trabzon Vilayeti (Şimdiki Trabzon, Rize, Giresun, Ordu ve Gümüşhane)
Sivas Vilayeti (Şimdiki Sivas, Amasya, Tokat, Şebinkarahisar dahil)
Bitlis Vilayeti (Şimdiki Bitlis, Muş, Siirt, kısmen Şırnak ve Genç, Bingöl dahil).
Van Vilayeti (Şimdiki Van, Hakkâri dahil)
Erzincan Sancağı/Mutasarrıflığı.
Bu illerden gelen delege sayısı ise;
Erzurum (Erzurum, Bayburt, Ağrı, Yusufeli, Kiğı) : 20
Trabzon (Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Gümüşhane) : 18
Sivas (Sivas, Amasya, Tokat, Şebinkarahisar) : 13
Bitlis (Bitlis, Muş, Siirt, Bingöl) : 4
Van Vilayeti : 2
Erzincan Sancağı Mutasarrıflığı : 6
Toplam : 63
………………..
Derleyen: Feridun Fazıl ÖZSOY
Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerinin atıldığı Erzurum Kongresi aradan geçen 101 yıla rağmen, bir asır önceden günümüze ışık tutuyor.
Erzurum Kongresinin Açılışı
Erzurum Kongresi, 23 Temmuz 1919 Çarşamba günü yapılan dualarla, saat 11.00’de açıldı. En yaşlı delege olan Trabzonlu Eyyubizade İzzet Efendi’nin açılış konuşmasını yapması gerekiyordu. Fakat bu zat, Erzurumlulara bir dostluk gösterisinde bulunarak, kongreyi açma şerefini Erzurumlu Hoca Raif Efendi’ye verdi. Hoca Raif Efendi ilkönce yoklamayı yaptı. Yapılan yoklama sonucu, toplam 56 kişinin hazır bulunduğu anlaşıldı. Raif Efendi, yoklamayı yaptıktan sonra açılış konuşmasını sundu ve başkanlık seçimine geçilmesini istedi. Yapılan gizli oylamada Mustafa Kemal Paşa, oyçokluğu ile kongre başkanı seçildi. Başkan vekilliklerine Raif Efendi ve İzzet Bey; katipliklere ise Erzurum’un Karaköse delegesi Necati Bey ve Trabzon’un Vakfıkebir delegesi Abdullah Hasib Efendi seçildi.
Bu arada Kongrenin başlamasında bir olay yaşandı. Delegeler, Paşanın kongreye sivil olarak katılmasını arzu etmekteydi. Ancak Paşa’nın giyecek sivil elbisesi yoktu. Kâzım Yurdalan’ın frakı getirildi ve Paşa bunu giyerek Kongreye girip Başkan seçildi.
Yaşanan İlkler
Kongrenin açılmasından önceki en önemli konu Mustafa Kemal ve Rauf Bey’in Kongreye katılıp katılamayacaklarıydı. Olası her hangi bir itirazın önüne geçmek Erzurum Merkez delegeleri Kazım Bey (Yurdalan) ve Cevat Bey (Dursunoğlu) istifa ederek yerlerini Mustafa Kemal ile Rauf Bey’e bırakmışlar ve bu şekilde Mustafa Kemal ve Rauf Bey kongreye Erzurum Merkez Delegesi olarak katılmıştı. Aynı zamanda merkez delegesi olmanın bir şartı da Erzurum Nüfusuna kaydolmaktı. Paşa, Aşağı Mumcu Mahallesi nüfusuna kaydedildi.
Ben ve Kolordum Emrinizdeyim
9 Temmuz 1919 günü Mustafa Kemal Paşa’nın çok sıkıntılı olduğu bir günde Kazım Karabekir emrindeki bir müfreze askerle Atatürk Evi’ne gelir. Onların gelişini pencereden gören eski Bitlis Valisi Mazhar Müfit Kansu, ‘Paşam Karabekir Paşa bir müfreze askerle geliyor’ diyerek endişesinin dillendirmişti. Çünkü Mustafa Kemal, bir gün önce askerlikten istifa edip, ferd-i mücahit olarak sine-i millete dönmüş ve resmi sıfatı kalmamıştı… Kâzım Karabekir Paşa, içeri girmiş, onun huzurunda asker selamı vererek, “Paşam, ben ve kolordum emrinizdeyiz” demişti. Bu ifade Milli Mücadelenin kazanılacağına ilişkin inancı kuvvetlendirmişti.
Erzurum Kongresi sonrasında Sivas’a giden Heyet-i Temsiliye’nin başında Mustafa Kemal vardı. Aynı zamanda Mustafa Kemal Sivas Kongresine Erzurum Delegesi olarak katılmıştı.
Mustafa Kemal önce Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti’nin başkanlığına sonra da Erzurum Merkez Delegesi olarak Erzurum Kongresine oy birliği ile başkan seçilmişti.
Paşa kongreyi açış konuşmasında Millet Egemenliği ve millet iradesine dayanan Meclis düşüncesini Erzurum’da açıkça ifade etmişti:
“Ve milletin mukadderatına hakim bir milli iradenin, ancak Anadolu’dan doğabileceğini
belirttim. Milli iradeye dayanan bir millet meclisinin meydana getirilmesini ve gücünü
milli iradeden alacak bir hükümetin kurulmasını, kongre çalışmalarının ilk hedefi olarak
gösterdim.”
Cumhuriyet fikri Erzurum’da
Erzurum’da seçilen Heyet-i Temsiliye aynı zamanda ilk meclisin de temeli niteliğindeydi.
Kongrede alınan Millet Egemenliğini esas kabul etme ve Milli Kuvvetleri hakim kılma kararı da Milli iradenin temel alındığı ve Cumhuriyet idaresine gidildiğinin kanıtı mahiyetindeydi. Bu aynı zamanda Cumhuriyet’in temellerinin Erzurum’da atıldığı fikrinin ispatı oldu.
Mustafa Kemal, Erzurum nüfusuna kayıt olmuştu ve Erzurum’un hemşehrisiydi.
Mustafa Kemal’in seçildiği ilk ve tek milletvekilliği Erzurum Mebusluğu oldu. Paşa, Son Meclis-i Mebusan’da Erzurum Mebusu olarak temsil edilmişti.
TEMSİL HEYETİ
Erzurum Kongresi ile Misak-ı Milli’nin temelleri atıldı. Bu kongre sonunda ilk Heyet-i Temsiliye kuruldu. Bu aynı zamanda yeni bir devletin kurulacağının resmi işareti idi. Heyet-i Temsiliye aynı amanda Millet Meclisi’nin de temelini teşkil etmişti.
Mustafa Kemal Paşa, Heyet-i Temsiliye Başkanı seçilmiş ve bu heyetin başkanı olarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışına kadar, adeta bir Hükümet Başkanı gibi çalışmalarını sürdürmüştü.
Erzurum Kongresi sonunda 9 kişiden meydana gelen Heyet-i Temsiliye..
Mustafa Kemal Paşa, Sabık 3.Ordu Müfettişi Askerlikten Müstafi
Rauf Orbay, Sabık Bahriye Nazırı
Raif Efendi, Sabık Erzurum Mebusu
İzzet Bey, Sabık Trabzon Mebusu
Servet Bey, Sabık Trabzon Mebusu
Şeyh Fevzi Efendi, Erzincan’da Nakşi Şeyhi
Bekir Sami Bey, Sabık Beyrut Valisi
Sadullah Efendi, Sabık Bitlis Mebusu
Hacı Musa Bey, Mutki Aşiret Reisi
Nutuk’ta Erzurum Kongresi
“Tarih bu kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir. Heyet-i muhteremenizin, rüfekay-ı kiramının hakkımda gösterdiği samimi muhabbet ve i’timad asârına buradan alenen teşekkür etmeyi bir vecibe addederim. Bu felâh-ı pirâ içtimaımız, hitâmpezir olurken Cenâb-ı Vahibü’l-âmâl Hazretlerinden avn ü hidâyet ve Peygamber-i Zî-şânımızın rûh-ı pûr-fütûhundan feyz-ü şefâ’at niyâzı ile vatan ve milletimize ve devlet-i ebed müddetimize mes’ûd akıbetler temenni eylerim”.
Kongre Kararları
23 Temmuz gününde başlayan Erzurum Kongresi , 7 Ağustos 1919 günü Trabzon’un Şiran delegesi Müftü Hasan Efendi’nin duasıyla bitirildi.
Beyannamede Milli Mücadele’nin gerekçeleri açıklandı ve alınan kararlar dünyaya duyuruldu.
10 maddeden oluşan kararların tamamı milletin kurtuluşu için atılacak adımları, kurtuluş mücadelesinin özünü içermekteydi. Bu kararlar arasında hiç kuşku yok ki en çok dikkat çeken karar :“Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının sağlanması için; milli kuvvetleri etkin duruma getirmek ve milli iradeyi egemen kılmak esastır.” Şeklindeydi.
Bu madde aynı zamanda ileride kurulacak devletin şeklinin de Millet İradesine dayanan Cumhuriyet olacağının kararı idi. Ve bu karar Erzurum Kongresi’nde alınmıştı.
Bu karar milletin kararı idi ve İstanbul Hükümetine; “Milletlerin kaderlerini kendilerinin çizdiği bu tarihi çağda, İstanbul Hükümeti’nin de milli iradeye boyun eğmesi zorunludur.” ifadeleriyle bildirilmişti.
[caption id="attachment_211879" align="alignright" width="397"]
Mehmed Raif (Dinç)[/caption]KONGREYE KATILAN DELEGELER
Erzurum Kongresine bugünkü idari yapılanma göz önüne alındığında 20 ilin delegelerinin katıldığı görülür. Buna göre; Erzurum, Trabzon, Sivas, Erzincan, Giresun, Amasya, Tokat, Artvin, Bitlis, Van, Gümüşhane, Bayburt, Rize, Ordu, Tunceli, Ağrı, Siirt, Bingöl, Hakkâri, Şırnak illerinden delegeler kongreye iştirak etmişti. Ayrıca Elazığ vilayetinden (Merkez, Dersim ve Malatya ile Adıyaman dahil) beş ve Diyarbakır vilayetinden (Merkez, Mardin, Siverek dahil) üç temsilci Erzurum Kongresi için seçilip yola çıkmışlarsa da, o zamanki Hükümete sıkı bir şekilde bağlı olan valiler tarafından engellenip gönderilmemişti. Elviye-i Selâse (Kars, Oltu-Ardahan ve Artvin-Batum) adına Erzurum’a gelen temsilciler ise Mondros Mütarekesi’ne aykırı düşer diye kongreye katılamamışlardı.
Erzurum Vilayeti (Erzurum, Bayburt, Ağrı, Yusufeli, Kiğı) : Mustafa Kemal Paşa (Atatürk), Hüseyin Rauf (Orbay), Mehmed Raif (Dinç) –Erzurum-Merkez Kazası, Hüseyin Avni (Ulaş)-Bayazıt Sancağı-Merkez, Abdullahağazade Zahid Bey (Pekindağ)- Bayburt Kazası, Alemdarzade Mehmet Tevfik (Çoruh) -Bayburt Kazası, İsmail Hakkı (Nalbandoğlu) -Diyadin Kazası, Mustafa (Sabuncuoğlu) -Diyadin Kazası, Maksud (Kapıkaya) -Eleşkirt Kazası, Mehmet Cevat (Dursunoğlu) -Hasankale Kazası, Battal (EYİGÜN) -Hasankale Kazası, Alaeddin Bey/Paşazade Mehmed Celaleddin Bey -Hınıs Kazası, Cemal (Aksu) -İspir Kazası, Süleyman Necati (Güneri) -Karakilise (Karaköse-Ağrı), Mirüveyszade Kahraman Sabri (Yazıcı) -Kiğı Kazası, Yazıcızade Mehmed Sa’id Bey -Kiğı Kazası, Sait Bey (Özlütürk) -Narman Kazası, Namıkefendizade Ahmed Mümtaz (ERVERDİ) -Tercan Kazası, Kâzım (YURDALAN) -Tortum Kazası, Ahmed (YARALI) -Yusufeli (Kiskim) Kazası
Trabzon Vilayeti (Şimdiki Rize, Trabzon; Giresun, Ordu ve Gümüşhane illerini kapsıyordu)
Abanoszade Hüseyin Avni Bey -Trabzon/ Merkez Kazası, Hacısalihoğlu Servet Siret (ORKUN) -Trabzon/Merkez Kazası, Serdarizade Hasan Remzi (SERDAROĞLU) -Akçaaabat (Polathane) Kazası,
Kitapçızade İbrahim Hamdi (Muhsin ELGEN) -Giresun Kazası, Duydukzade Dr.Ali Naci (DUYDUK) -Giresun Kazası, Kadirbeyoğlu Zeki Bey (KADİRBEYOĞLU) -Gümüşhane Merkez Kazası, Müderris ve Müftü Hafız Osman Nuri Efendi -Kelkit Kazası, Eyyübizade Mehmet İzzet Bey -Maçka Kazası
Müfti-Müderris Hafız Yunus Sıdkı (BULUT) -Of Kazası, Avukat Hasan Hilmi (KORAL) -Ordu Kazası,
Gençağaoğlu Abaza Hafız İsmail Hakkı (GENÇ) -Rize Merkez Kazası, Mehmed Necati (MEMİŞOĞLU) -Rize Merkez Kazası, Eyyübizade Ömer Fevzi (EYÜBOĞLU) -Sürmene Kazası, Kulaçzade Ahmed (KULAÇ) -Sürmene Kazası, Müftü Hasan Fahri (POLAT) -Şiran Kazası, Yusuf Ziya (ŞİŞMAN) -Tirebolu Kazası,
Hafız Abdullah Hasib (ATAMAN) -Vakfıkebir Kazası, Ahmed Bey -Rize Pazar,
Sivas Vilayeti (Sivas, Amasya, Şebinkarahisar ve Tokat Sancakları), Mehmed Fazlullah (MORAL) -Efendi Sivas/Merkez Kazası, Yusuf Ziya (BAŞARA) -Sivas/Merkez Kazası, Payaszade Hacı Hüseyin Hüsnü Bey (ÖZDEMİR) -Alucra Kazası, İbrahim Süreyya (YİĞİT) Bey -Amasya Merkez Kazası, Müftü Hayrullah (SEYHAN) Efendi -Divriği Kazası, Dr.Mahmud Cemil (ŞENCAN)- Karahisar-ı Şarki (Şebinkarahisar) Kazası, Çadırcızade Ali Bey -Koyulhisar Kazası, Serdarzade Mehmed Mustafa (SERDAROĞLU) Efendi. -Mesudiye Kazası, Mehmed Şeref Efendi.-Niksar Kazası, Mehmed Sırrı (KAYMAZ) -Reşadiye Kazası, Çeçenzade İsmail Hakkı (ÇEÇEN) Efendi -Suşehri Kazası, Mehmed Rifat Bey (ARKUN)-Tokat Kazası, Emekli Yüzbaşı Receb (DİNÇER) Efendi -Zara (Koçgiri) Kazası
Bitlis Vilayeti (Bitlis merkez, Muş, Siirt, Kısmen Şırnak ve Genç, Bingöl dahil): İsmail Efendi -Bitlis/Merkez Kazası, Emekli Binbaşı Süleyman (HATUNOĞLU) -Bitlis/Merkez Kazası, Müderris Hafız Mehmed Cemil (AYDIN) -Siirt/Merkez Kazası, Hafız Mehmet Hilmi (ÇORAPSIZ) -Siirt/Merkez Kazası
Van Vilayeti (Hakkari Dahil) : Sa’idefendizade Cazim (ABUŞOĞLU)-Vilayet adına, Hocazade Osman Tevfik Bey (ALYANAK) -Vilayet adına.
Erzincan Sancağı/Mutasarrıflığı Temsilcileri. Şeyh Hacı Ahmed Fevzi Efendi -Erzincan/Merkez Kazası,
Müfti Hafız Osman Fevzi (TOPÇU) -Erzincan/Merkez Kazası, Müfti Mehmed Şevki Efendi (YURTBAŞI) -Kuruçay Kazası, Emekli Komiser Abbas Necati Efendi -Pülümür (Kuzucan) Kazası, Taha Kemâleddin Efendi -Refahiye Kazası, Tal’at Bey -Refahiye Kazası
Asi ilan edildiler
İstanbul Hükümeti, 23 Temmuz’da yayınladığı bir bildiride, kongrenin Kanun-ı Esasiye’ye aykırı olduğunu, katılanların asi kabul edileceğini belirterek tutuklama çıkarmış, ancak toplanan delegeler haklarındaki ‘Asi’ yakıştırmasını kabul etmeyerek Mustafa Kemal etrafında bütünleşmişti.
30 Temmuz 1919 tarihinde Mustafa Kemal ve Rauf Bey için çıkarılan tutuklama kararına karşı Kazım Karabekir Paşa; “söz konusu iki şahsın hal ve hareketlerinde vatanın ve milletin menfaatlerine aykırı bir durum bulunmadığını ve bu kişilerin tutuklanmasının halk arasında hoşnutsuzluk yaratabileceğini” ifade ederek milli mücadelenin başarı ile devamı yönünde önemli bir tavır takınmıştı.
Kongre hazırlıklarıyla birlikte 52 gün sürmüş ve Mustafa Kemal Anadolu’da en uzun süre ile Erzurum’da kalmış ve bu 57 günlük süre içerisinde Erzurum halkından gördüğü samimi yakınlık ve hemşehrilik onu ziyadesiyle memnun etmişti.
KONGREYE KATILAN İLLER
Erzurum Vilayeti (Şimdiki Erzurum, Bayburt, Ağrı illerimiz ile Yusufeli ve Kiğı ilçeleri dahil)
Trabzon Vilayeti (Şimdiki Trabzon, Rize, Giresun, Ordu ve Gümüşhane)
Sivas Vilayeti (Şimdiki Sivas, Amasya, Tokat, Şebinkarahisar dahil)
Bitlis Vilayeti (Şimdiki Bitlis, Muş, Siirt, kısmen Şırnak ve Genç, Bingöl dahil).
Van Vilayeti (Şimdiki Van, Hakkâri dahil)
Erzincan Sancağı/Mutasarrıflığı.
Bu illerden gelen delege sayısı ise;
Erzurum (Erzurum, Bayburt, Ağrı, Yusufeli, Kiğı) : 20
Trabzon (Trabzon, Rize, Giresun, Ordu, Gümüşhane) : 18
Sivas (Sivas, Amasya, Tokat, Şebinkarahisar) : 13
Bitlis (Bitlis, Muş, Siirt, Bingöl) : 4
Van Vilayeti : 2
Erzincan Sancağı Mutasarrıflığı : 6
Toplam : 63
………………..
